Tenant Rights: भारतामध्ये घर भाड्याने घेणे ही फक्त एक साधी व्यवहारिक गोष्ट नाही, तर ती कायद्याने ठरवलेली प्रक्रिया आहे. केंद्र सरकारच्या ‘आदर्श भाडेकरार अधिनियम 2021 (Model Tenancy Act, 2021)’ मुळे भाडेकरूंचे हक्क अधिक मजबूत झाले आहेत. चला तर पाहूया, घर भाड्याने घेताना भाडेकरू आणि घरमालक या दोघांचे कोणते नियम आणि जबाबदाऱ्या आहेत.
🧾 घरातून काढून टाकण्यापासून संरक्षण
घरमालकाला भाडेकरूला मनमानी पद्धतीने घराबाहेर काढण्याचा अधिकार नाही. तो फक्त योग्य कारण असल्यासच तसे करू शकतो. या योग्य कारणांमध्ये — दोन महिने भाडे न भरणे, घराचा गैरवापर करणे, करारातील अटींचे उल्लंघन करणे, किंवा घरमालकाला स्वतः राहण्यासाठी घराची गरज असणे — हे मुद्दे येतात.
📜 आधी सूचना देण्याचा अधिकार
घर रिकामे करण्यापूर्वी घरमालकाने भाडेकरूला लेखी स्वरूपात सूचना देणे आवश्यक आहे. ही सूचना किती दिवस आधी द्यायची हे भाडेकरारात नमूद असते. कोर्टाचा आदेश किंवा भाडे प्राधिकरणाचा निर्णय नसताना घरमालकाला भाडेकरूला जबरदस्तीने बाहेर काढता येत नाही.
💰 डिपॉझिट आणि भाडेवाढीचे नियम
‘आदर्श भाडेकरार अधिनियम 2021’नुसार:
- निवासी घरासाठी ठेव रक्कम (Deposit) दोन महिन्यांच्या भाड्यापेक्षा जास्त नसावी.
- व्यावसायिक जागेसाठी ती सहा महिन्यांच्या भाड्यापेक्षा जास्त नसावी.
घर रिकामे केल्यानंतर घरमालकाने वैध कपात (उदा. नुकसान भरपाई) केल्यानंतर ठेव रक्कम वेळेत परत करणे आवश्यक आहे. भाडेवाढ फक्त करारातील अटींनुसारच केली जाऊ शकते आणि तीन महिन्यांपूर्वी लेखी सूचना देणे आवश्यक आहे.
🔒 गोपनीयतेचा अधिकार (Right to Privacy)
भाडेकरूला आपल्या घरात शांततेने आणि सुरक्षितपणे राहण्याचा पूर्ण अधिकार आहे. घरमालकाने भाडेकरूच्या परवानगीशिवाय घरात प्रवेश करू नये. केवळ आपत्कालीन परिस्थितीतच हे शक्य आहे. अन्यथा, किमान 24 तास आधी सूचना देणे आवश्यक आहे. घरात प्रवेश करण्याची वेळ सकाळी 7 ते रात्री 8 या दरम्यानच असावी.
घरमालकाने पाणी, वीज आणि स्वच्छता यांसारख्या आवश्यक सेवा बंद करण्याचा अधिकार नाही, जरी भाडे संबंधित वाद सुरू असला तरी.
🔧 दुरुस्ती आणि देखभाल
घरातील मोठ्या दुरुस्तीची जबाबदारी घरमालकाची असते. जर घरमालक दुर्लक्ष करत असेल, तर काही प्रसंगी भाडेकरू स्वतः दुरुस्ती करून त्याचा खर्च भाड्यातून वजा करू शकतो.
📑 लेखी आणि नोंदणीकृत कराराचे महत्व
भविष्यातील वाद टाळण्यासाठी नोंदणीकृत भाडेकरार असणे अत्यावश्यक आहे. त्यामुळे दोन्ही पक्षांचे हक्क आणि जबाबदाऱ्या स्पष्ट राहतात. तसेच, प्रत्येक राज्यात भाडे कायदे वेगळे असल्याने आपल्या राज्यातील नियम समजून घेणेही आवश्यक आहे.
📌 महत्वाचे: जर तुम्ही घर भाड्याने घेणार असाल, तर करार नीट वाचा, ठेव रक्कम आणि सूचना कालावधी स्पष्ट नमूद करा आणि सर्व गोष्टी लेखी स्वरूपात ठेवा.
डिस्क्लेमर: हा लेख केवळ माहितीपर आहे. यात दिलेली माहिती कायदेशीर सल्ला नाही. कोणत्याही वाद किंवा करारासंदर्भात तज्ज्ञ सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
