प्रत्येकाला आपली मालमत्ता विकत घेतल्यानंतर तिच्या वापराबाबत पूर्ण स्वायत्तता मिळते. मालमत्ताधारकाला ती मालमत्ता आपल्या इच्छेनुसार वापरण्याचा, भाड्याने देण्याचा किंवा विकण्याचा संपूर्ण अधिकार असतो. मात्र, जर शेजाऱ्याने तुमच्या प्लॉटच्या दिशेने आपले घराचे गेट किंवा खिडकी काढले, तर हा प्रकार कायद्यानुसार अतिक्रमण (Encroachment) मानला जातो का, याबाबत अनेकांना संभ्रम असतो. अनेकदा शेजाऱ्याशी या विषयावर वाद होतात किंवा अनेकजण गप्प बसतात. त्यामुळे ही समस्या बऱ्याच वेळा अधिक गुंतागुंतीची होते. चला तर मग, कायदा या संदर्भात नेमके काय सांगतो ते जाणून घेऊया.
शेजाऱ्याला तुमच्या प्लॉटकडे खिडकी किंवा गेट काढण्याचा अधिकार आहे का?
तुमच्या प्लॉटच्या बाजूने जर शेजाऱ्याने खिडकी किंवा गेट काढले, तर त्यामुळे त्या मालमत्तेवर शेजाऱ्याला कोणताही हक्क मिळत नाही. कायद्यानुसार कोणालाही दुसऱ्याच्या मालमत्तेत अतिक्रमण करण्याचा अधिकार नाही. जर शेजारी तुमच्या परवानगीशिवाय अशी कोणतीही गोष्ट करत असेल, तर हा प्रकार अतिक्रमण मानला जातो आणि यावर कायदेशीर कारवाई केली जाऊ शकते.
महत्त्वाचे मुद्दे:
✅ मालमत्ताधारकाला आपली मालमत्ता स्वायत्तपणे वापरण्याचा अधिकार आहे.
✅ शेजाऱ्याला तुमच्या प्लॉटच्या दिशेने गेट किंवा खिडकी काढण्याचा अधिकार नाही.
✅ हा प्रकार अतिक्रमण ठरतो आणि तुम्ही कायदेशीर कारवाई करू शकता.
✅ पोलीस किंवा न्यायालयात तक्रार दाखल करून अतिक्रमण थांबवू शकता.
अतिक्रमण काय असते?
कायद्यानुसार, तुमच्या मालमत्तेवर कोणत्याही प्रकारचे अतिक्रमण हे बेकायदेशीर मानले जाते. मालमत्ता ही फक्त जमीनच नव्हे, तर त्या जागेच्या हवाई क्षेत्रावर (Air Space) देखील मालमत्ताधारकाचा हक्क असतो. याचा अर्थ असा की, शेजाऱ्याला तुमच्या मालमत्तेच्या जागेवर किंवा तिच्या हवाई क्षेत्रावर कोणतेही बांधकाम करण्याचा अधिकार नाही.
अतिक्रमणाची उदाहरणे:
➡️ शेजाऱ्याने तुमच्या घराकडे खिडकी किंवा गेट काढणे.
➡️ तुमच्या जागेवर शेजाऱ्याचा छप्पर किंवा बाल्कनी वाढवणे.
➡️ तुमच्या जागेत शेजाऱ्याने भिंत बांधणे.
➡️ शेजाऱ्याच्या घरातून तुमच्या जागेकडे कोणतीही वस्तू किंवा रचना वाढवणे.
कायदा काय सांगतो?
भारतीय कायद्यानुसार, कोणत्याही शेजाऱ्याला तुमच्या जागेकडे खिडकी किंवा गेट काढण्याचा अधिकार नाही. जर असा प्रकार घडला, तर तुम्हाला कायदेशीर मार्गाने त्याविरोधात तक्रार दाखल करण्याचा संपूर्ण अधिकार आहे. गुवाहाटी उच्च न्यायालयाच्या निर्णयानुसार, मालमत्ताधारकाला केवळ जमीनच नव्हे, तर त्या जागेच्या हवाई क्षेत्रावरही मालकी हक्क असतो. त्यामुळे शेजाऱ्याने तुमच्या जागेच्या हवाई क्षेत्रात कोणतेही बांधकाम केल्यास ते अतिक्रमण ठरते.
गुवाहाटी उच्च न्यायालयाचा निकाल
गुवाहाटी उच्च न्यायालयाने एका महत्त्वाच्या निकालात स्पष्ट केले की, मालमत्ताधारकाचा हक्क केवळ जमिनीपुरता मर्यादित नसतो, तर त्याला हवाई क्षेत्रावरही पूर्ण अधिकार असतो.
👉 जर शेजाऱ्याने तुमच्या प्लॉटच्या वरील हवाई क्षेत्रात छप्पर किंवा बाल्कनी काढली असेल, तर तो अतिक्रमणाचा प्रकार ठरेल.
👉 अशा स्थितीत तुम्हाला न्यायालयात तक्रार करण्याचा आणि अतिक्रमण हटवण्याचा अधिकार आहे.
मद्रास उच्च न्यायालयाचा निकाल
मद्रास उच्च न्यायालयाने देखील अशाच प्रकारच्या एका प्रकरणात महत्त्वाचा निर्णय दिला आहे.
👉 या प्रकरणात एका व्यक्तीच्या मालमत्तेवर शेजाऱ्याच्या झाडाच्या फांद्या अतिक्रमण करत होत्या.
👉 न्यायालयाने मालमत्ताधारकाला त्या फांद्या स्वतः कापण्याचा हक्क दिला.
👉 जर शेजाऱ्याच्या मालमत्तेतून तुमच्या जागेकडे फांद्या किंवा इतर कोणतीही रचना वाढत असेल, तर तुम्ही त्या हटवण्याचा संपूर्ण अधिकार ठेवाल.
शेजाऱ्याच्या अतिक्रमणाविरुद्ध काय उपाय करावे?
- शेजाऱ्याला समज द्या – सर्वप्रथम शेजाऱ्याला समज द्यावी आणि त्याला अतिक्रमण थांबवण्यास सांगावे.
- पोलीस तक्रार दाखल करा – जर शेजारी ऐकत नसेल, तर स्थानिक पोलीस ठाण्यात तक्रार दाखल करा.
- न्यायालयात याचिका दाखल करा – न्यायालयाच्या आदेशानुसार अतिक्रमण हटवले जाईल.
- अतिक्रमण हटवण्यासाठी नोटीस द्या – कायदेशीर नोटीस पाठवून अतिक्रमण हटवण्याची मागणी करा.
जर शेजारी ऐकत नसेल, तर काय करावे?
✅ शेजाऱ्याने जर तुमच्या समज आणि विनंतीकडे दुर्लक्ष केले, तर तुम्ही पोलीस ठाण्यात तक्रार करू शकता.
✅ शेजाऱ्याने तुमच्या जागेवर खिडकी, गेट किंवा छप्पर काढले असल्यास, हे अतिक्रमण हटवण्यासाठी तुम्हाला न्यायालयात जाण्याचा पूर्ण अधिकार आहे.
✅ न्यायालयाच्या आदेशानुसार, अतिक्रमण काढून टाकण्याची कारवाई होईल आणि तुम्हाला मालकी हक्क मिळेल.
💡 निष्कर्ष
शेजाऱ्याने तुमच्या प्लॉटच्या दिशेने खिडकी किंवा गेट काढले तर तो प्रकार अतिक्रमण ठरतो. कायद्यानुसार मालमत्ताधारकाला आपल्या जागेचा पूर्ण हक्क असतो आणि त्या जागेच्या हवाई क्षेत्रावरही हक्क असतो. जर शेजाऱ्याने अशा प्रकारचे अतिक्रमण केले, तर तुम्हाला कायदेशीर कारवाईचा अधिकार आहे. अतिक्रमणाच्या तक्रारीला प्राधान्य दिले जाईल आणि संबंधित प्रकरणात न्याय मिळेल. अशा प्रकारच्या अतिक्रमणाला सहन करू नका, कायद्याने योग्य मार्ग अवलंबा!
अस्वीकृती (Disclaimer):
वरील माहिती केवळ सर्वसामान्य मार्गदर्शनासाठी दिली आहे. मालमत्ता हक्क आणि अतिक्रमणासंबंधी कायदे वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये वेगळे असू शकतात. कोणत्याही प्रकारच्या कायदेशीर कारवाईपूर्वी संबंधित क्षेत्रातील कायदेशीर तज्ञाचा सल्ला घ्यावा. या लेखातील माहितीच्या आधारे घेतलेल्या कोणत्याही निर्णयासाठी लेखक किंवा प्रकाशक जबाबदार राहणार नाहीत.
