E-Passport Launched in India: भारतीय सरकारने नागरिकांसाठी एक महत्त्वपूर्ण सुविधा सुरू केली आहे — e-Passport. हवाई प्रवास आणि आंतरराष्ट्रीय प्रवास करताना आता प्रवाशांना मोठ्या प्रमाणात सोय होणार आहे. e-Passport ही आधुनिक तंत्रज्ञानावर आधारित नवी व्यवस्था असून ती सुरक्षितता आणि वेग या दोन्ही गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करते. पासपोर्ट प्रणालीला डिजिटल आणि अधिक सुरक्षित बनवण्याच्या दिशेने हे एक मोठं पाऊल आहे.
e-PASSPORT म्हणजे नेमकं काय?
e-Passport दिसायला अगदी सामान्य पासपोर्टसारखाच असतो, पण त्याची सर्वात खास बाब म्हणजे त्यामध्ये असलेला इलेक्ट्रॉनिक मायक्रोचिप. या चिपमध्ये धारकाची सर्व महत्त्वाची माहिती — नाव, जन्मतारीख, पत्ता, बोटांचे ठसे (fingerprint) आणि फोटो — सुरक्षित एन्क्रिप्टेड स्वरूपात डिजिटलरी साठवली जाते, जी बदलता येत नाही.
या e-Passport च्या कव्हरवर एक खास सुवर्ण रंगाचा चिन्ह (golden symbol) असतो जो त्याची ओळख सांगतो. विमानतळावर पासपोर्ट स्कॅन केल्यानंतर या चिपमधील माहिती काही सेकंदात स्क्रीनवर दिसते, ज्यामुळे चेक-इन आणि इमिग्रेशन प्रक्रिया पूर्वीपेक्षा अधिक जलद आणि सुलभ होते.
| वैशिष्ट्य | वर्णन |
|---|---|
| प्रकार | इलेक्ट्रॉनिक मायक्रोचिप असलेला पासपोर्ट |
| मुख्य ओळख | कव्हरवरील गोल्डन चिन्ह |
| साठवलेली माहिती | नाव, जन्मतारीख, पत्ता, फोटो, बोटांचे ठसे |
| सुरक्षा | एन्क्रिप्टेड डेटा – बदलता येत नाही |
e-PASSPORT मिळवण्याची प्रक्रिया
e-Passport मिळवण्याची प्रक्रिया पारंपरिक पासपोर्टप्रमाणेच आहे. अर्जदारांनी सर्वप्रथम अधिकृत Passport Seva वेबसाइटवर नोंदणी करावी लागते. त्यानंतर ऑनलाइन अर्ज फॉर्म भरून ठराविक शुल्क भरावे आणि जवळच्या Passport Seva Kendra (PSK) किंवा Post Office Passport Seva Kendra (POPSK) येथे अपॉइंटमेंट बुक करावी.
अपॉइंटमेंटच्या दिवशी अर्जदाराने आवश्यक कागदपत्रे आणि बायोमेट्रिक तपशील (fingerprints आणि फोटो) सादर करावेत. सर्व पडताळणी पूर्ण झाल्यानंतर e-Passport तयार केला जातो आणि तो पोस्टाने अर्जदाराच्या पत्त्यावर पाठवला जातो. सध्या ही सुविधा देशातील काही निवडक केंद्रांवर उपलब्ध आहे, पण येत्या काही महिन्यांत ती संपूर्ण देशभर सुरू करण्याचे सरकारचे उद्दिष्ट आहे.
| टप्पा | प्रक्रिया |
| 1 | Passport Seva वेबसाइटवर नोंदणी |
| 2 | ऑनलाइन अर्ज व शुल्क भरणे |
| 3 | अपॉइंटमेंट बुक करणे |
| 4 | कागदपत्रे व बायोमेट्रिक सादर करणे |
| 5 | पडताळणीनंतर e-Passport पाठवणे |
e-PASSPORT चे फायदे
e-Passport चे सर्वात मोठं वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची उच्चस्तरीय सुरक्षा. मायक्रोचिपमुळे या पासपोर्टमध्ये डेटा चोरी, बनावट पासपोर्ट तयार करणे किंवा फेरफार होण्याची शक्यता जवळजवळ नाहीशी होते. इमिग्रेशन अधिकारी पासपोर्ट स्कॅन केल्यावर प्रवाशाची संपूर्ण माहिती त्वरित मिळते, ज्यामुळे वेळेची बचत होते आणि लांबच लांब रांगा कमी होतात.
तसेच, हा पासपोर्ट आंतरराष्ट्रीय पातळीवर मान्यताप्राप्त असून International Civil Aviation Organization (ICAO) च्या सुरक्षा मानकांनुसार तयार करण्यात आला आहे. त्यामुळे भारतीय प्रवाशांना परदेशात प्रवास करताना आणखी सोयीस्कर अनुभव मिळेल.
e-PASSPORT ची सुरक्षा मानके
e-Passport मध्ये वापरण्यात आलेली मायक्रोचिप अशी रचना केली गेली आहे की ती कोणत्याही डिजिटल फेरफारचा प्रयत्न ओळखू शकते. जर कोणी चिपमधील माहिती बदलण्याचा प्रयत्न केला, तर प्रणाली तत्काळ अलर्ट देते. त्यामुळे पासपोर्ट फसवणुकीचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणात कमी होईल अशी अपेक्षा आहे.
निष्कर्ष
e-Passport हा भारतीय नागरिकांसाठी एक क्रांतिकारी उपक्रम ठरणार आहे. तो केवळ प्रवास सुलभ करत नाही तर वैयक्तिक माहिती सुरक्षित ठेवतो. भविष्यात संपूर्ण देशात ही सुविधा उपलब्ध झाल्यानंतर भारत डिजिटल आणि सुरक्षित प्रवास व्यवस्थेकडे आणखी एक पाऊल पुढे टाकेल.
Disclaimer: या लेखातील माहिती विविध अधिकृत सरकारी आणि माध्यम स्रोतांवर आधारित आहे. अर्ज प्रक्रिया आणि केंद्रांची माहिती वेळोवेळी बदलू शकते, त्यामुळे पासपोर्टविषयक निर्णय घेताना अधिकृत Passport Seva वेबसाइटची पडताळणी करावी. MarathiGold कोणत्याही चुकीच्या माहितीबद्दल जबाबदार राहणार नाही.
