Private Sector मध्ये काम करणाऱ्या अनेक कर्मचाऱ्यांच्या मनात एकच प्रश्न असतो – ग्रॅच्युइटी (Gratuity) फक्त 5 वर्षे पूर्ण केल्यावरच मिळते का? 🤔 प्रत्यक्षात, काही खास परिस्थितींमध्ये 5 वर्षांपूर्वीही ही रक्कम मिळू शकते. त्यामुळे, नियम काय सांगतात हे जाणून घेणे प्रत्येक कर्मचाऱ्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
ग्रॅच्युइटी म्हणजे काय?
ग्रॅच्युइटी ही एक प्रकारची ‘आभाराची भेट’ मानली जाते, जी एखाद्या कर्मचारीने कंपनीत दीर्घकाळ सातत्याने काम केल्याबद्दल नियोक्ता देतो. 💼 ही एकमुश्त रक्कम असते, जी ‘Payment of Gratuity Act, 1972’ अंतर्गत येते. याचा उद्देश निवृत्तीच्या वेळी आर्थिक सुरक्षितता देणे हा आहे. पगाराचा हा भाग नसून, हा एक अतिरिक्त लाभ असतो.
ग्रॅच्युइटीसाठी पात्रता काय?
अधिनियमांनुसार, ग्रॅच्युइटी मिळण्यासाठी सर्वात महत्त्वाची अट म्हणजे एका कंपनीत किमान 5 वर्षांची सतत सेवा असणे. हा नियम निवृत्ती, राजीनामा किंवा नोकरी सोडल्यानंतर लागू होतो. त्यामुळे 5 वर्षांपूर्वी नोकरी सोडल्यास सामान्यतः ग्रॅच्युइटी मिळत नाही.
5 वर्षांपूर्वीही मिळू शकते का?
होय, काही परिस्थितींमध्ये हा नियम लागू होत नाही. जर कर्मचाऱ्याचा सेवाकाळात मृत्यू झाला, तर त्याच्या नॉमिनीला सेवा कालावधीची अट न लावता ग्रॅच्युइटी मिळते. तसेच, नोकरीदरम्यान अपघात किंवा गंभीर आजारामुळे कायमस्वरूपी अपंगत्व आल्यास देखील ही रक्कम मिळण्याचा हक्क असतो. ⚠️
5 वर्षांची ‘सतत सेवा’ म्हणजे काय?
अधिनियमानुसार, जर एखाद्या कर्मचाऱ्याने शेवटच्या वर्षात किमान 240 दिवस काम केले असेल, तर ते वर्ष ‘पूर्ण वर्ष’ मानले जाते. उदाहरणार्थ, 4 वर्षे आणि 240 दिवसांची सेवा पूर्ण केल्यास ग्रॅच्युइटीसाठी 5 वर्षांची सेवा पूर्ण मानली जाते.
ग्रॅच्युइटी कॅलक्युलेशन कसे होते?
ग्रॅच्युइटीची गणना करण्याचा फॉर्म्युला असा आहे: (Last Salary × 15 / 26) × सेवाकाल (वर्षात). Last Salary मध्ये बेसिक पगार आणि महागाई भत्ता (DA) धरला जातो. उदाहरणार्थ, Last Salary ₹35,000 आणि सेवाकाल 7 वर्षे असल्यास ग्रॅच्युइटी = ₹1,41,346 मिळेल. 📊 सध्या ₹20 लाखांपर्यंतची ग्रॅच्युइटी टॅक्स-फ्री मिळू शकते.
ग्रॅच्युइटीवरील कर नियम
सरकारी कर्मचाऱ्यांना मिळणारी संपूर्ण ग्रॅच्युइटी करमुक्त असते. खाजगी क्षेत्रातील कर्मचाऱ्यांना ₹20 लाखांपर्यंतची ग्रॅच्युइटी टॅक्स-फ्री मिळते. त्यापेक्षा जास्त रकमेवर इनकम टॅक्स लागू होतो.
Disclaimer: हा लेख केवळ सामान्य माहितीवर आधारित आहे. वैयक्तिक परिस्थितीनुसार तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
