केंद्र सरकारने आदर्श भाडे अधिनियम, 2021 (Model Tenancy Act, 2021) च्या माध्यमातून भाडेकरू आणि घरमालक यांच्यामधील संबंध स्पष्ट केले आहेत. अनेकदा असे घडते की, भाडेकरू वेळेवर भाडे भरत नाहीत, ज्यामुळे घरमालक अडचणीत येतात. अशा परिस्थितीत घरमालक भाडेकरूला घर खाली करण्याची नोटीस देऊ शकतो. मात्र, भाडेकरूंना त्यांचे हक्क आणि घरमालकांना त्यांच्या अधिकारांची पूर्ण माहिती असणे आवश्यक आहे. या लेखात भाडेकरू आणि घरमालक यांच्या हक्कांबाबत सविस्तर माहिती जाणून घेऊया.
भाडेकरूंचे हक्क काय आहेत?
1. भाड्याच्या दरवाढीबाबत सूचना देणे आवश्यक
आदर्श भाडे अधिनियम, 2021 नुसार, कोणताही घरमालक अचानक भाडे वाढवू शकत नाही. भाडे वाढवण्याच्या 3 महिने आधी भाडेकरूला लेखी स्वरूपात नोटीस देणे आवश्यक आहे. याशिवाय भाडेकरू आणि घरमालक यांच्यात झालेल्या करारात (Rent Agreement) भाड्याचा दर नमूद केलेला असावा. करारात नमूद केलेल्या भाड्यापेक्षा अधिक रक्कम वसूल करणे बेकायदेशीर ठरेल.
2. जास्तीच्या डिपॉझिटवर मर्यादा
कोणताही घरमालक भाडेकरूकडून दोन महिन्यांपेक्षा जास्तीचे डिपॉझिट (Advance Security Deposit) घेऊ शकत नाही. जर भाडेकरूने घर खाली केल्यास, एक महिन्याच्या आत घरमालकाने डिपॉझिट परत करणे बंधनकारक आहे.
3. वीज आणि पाणीपुरवठा बंद करता येणार नाही
भाडे वेळेवर भरले नाही तरीही घरमालकाला वीज किंवा पाणीपुरवठा बंद करण्याचा अधिकार नाही. सुप्रीम कोर्टाच्या निर्णयानुसार, वीज आणि पाणीपुरवठा या मूलभूत गरजा मानल्या जातात. त्यामुळे अशा सुविधा बंद केल्यास भाडेकरू कायदेशीर कारवाई करू शकतो.
4. घरमालक परवानगीशिवाय घरात प्रवेश करू शकत नाही
घर भाड्याने दिल्यानंतर घरमालकाला परवानगीशिवाय घरात प्रवेश करण्याचा अधिकार नाही. भाडेकरूच्या अनुपस्थितीत घराची तपासणी करणे किंवा घरात प्रवेश करणे बेकायदेशीर ठरेल.
5. घर रिकामे करण्यासाठी कारण आवश्यक
घरमालकाला घर रिकामे करायचे असल्यास, भाडेकरूला पुरेसे कारण द्यावे लागेल. तसेच, भाडेकरूला घर रिकामे करण्यासाठी किमान 15 दिवस आधी नोटीस देणे आवश्यक आहे. योग्य कारणाशिवाय अचानक घर रिकामे करण्यास भाग पाडणे बेकायदेशीर आहे.
6. घराच्या देखभालीची जबाबदारी
घराच्या रंगकाम किंवा दुरुस्तीची जबाबदारी घरमालकाची असते. घराच्या दुरुस्तीचा खर्च भाडेकरूकडून वसूल करणे कायदेशीर नाही. जर घरमालकाने भाडेकरूला दुरुस्तीचा खर्च करण्यास सांगितले, तर हा खर्च परत करणे बंधनकारक आहे.
घरमालकांचे हक्क काय आहेत?
1. भाडे न दिल्यास घर रिकामे करण्याचा अधिकार
जर भाडेकरूने सलग 2 महिने भाडे न दिल्यास, घरमालक भाडेकरूला घर रिकामे करण्यास सांगू शकतो. मात्र, यासाठी घरमालकाला योग्य नोटीस देणे आवश्यक आहे.
2. अनधिकृत व्यवसायावर कारवाई
जर भाडेकरूने घरात कोणताही अवैध व्यवसाय सुरू केला असेल किंवा व्यावसायिक वापरासाठी घर वापरले असेल, तर घरमालक भाडेकरूला घर रिकामे करण्याची सूचना देऊ शकतो.
3. घराच्या देखभालीचा अधिकार
भाडेकरूने घराची योग्य देखभाल केली नाही किंवा वारंवार दुर्लक्ष केले, तर घरमालकाला भाडेकरूला सूचना देण्याचा आणि आवश्यक असल्यास कायदेशीर कारवाई करण्याचा अधिकार आहे.
4. घर रिकामे करण्यासाठी नोटीस देण्याचा अधिकार
भाडेकरूने जर घर रिकामे करण्याचा निर्णय घेतला असेल, तर त्याला 1 महिना आधी घरमालकाला कळवणे बंधनकारक आहे.
भाडेकरू आणि घरमालक यांच्यात वाद झाल्यास काय करावे?
जर भाडेकरू किंवा घरमालकाने आदर्श भाडे अधिनियम, 2021 चा भंग केला, तर संबंधित व्यक्तीला किराया प्राधिकरणाकडे (Rent Authority) तक्रार दाखल करण्याचा अधिकार आहे. केंद्र सरकारने ठरवलेल्या या नियमांमध्ये काही राज्यांनी त्यांच्या गरजेनुसार बदल केले आहेत. त्यामुळे स्थानिक कायद्यांची माहिती घेणे आवश्यक आहे.
Disclaimer: वरील माहिती सामान्य मार्गदर्शनासाठी आहे. अधिकृत आणि अचूक माहितीसाठी स्थानिक कायदेतज्ञ किंवा संबंधित सरकारी विभागाची मदत घ्या.
