Tenants rights: बहुतेक लोकांना दुसऱ्या शहरात काम करण्यासाठी किंवा स्वतःच्या शहराबाहेर राहावे लागते. अशा परिस्थितीत त्यांना अनेक समस्यांचा सामना करावा लागतो. यामध्ये वेळेवर भाडे न भरल्यास घरमालकाकडून होणाऱ्या मनमानीचा त्रास प्रमुख आहे. मात्र, आता भाडेकरूंना कायद्याने सहा विशेष अधिकार देण्यात आले आहेत, ज्यामुळे घरमालकांची मनमानी थांबणार आहे.
भाडेकरू आणि घरमालक यांच्यात अनेकदा वाद होतात. हे वाद प्रामुख्याने घरमालकाच्या जिद्दी किंवा मनमानीमुळे सुरू होतात. या वादांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि दोन्ही पक्षांचे हक्क सुरक्षित ठेवण्यासाठी कायद्यात काही विशेष तरतुदी करण्यात आल्या आहेत. चला, भाडेकरूंना मिळालेल्या सहा प्रमुख कायदेशीर अधिकारांविषयी जाणून घेऊया.
भाडेकरूंसाठी महत्त्वाचे कायदे
Central Rent Control Act 1948 मध्ये लागू करण्यात आला होता. या कायद्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे घरमालक आणि भाडेकरू यांच्यात न्यायसंगत नाते निर्माण करणे. त्यामुळे एकमेकांचे शोषण होऊ नये, याची काळजी या कायद्याद्वारे घेतली जाते. या कायद्याअंतर्गत मालमत्तेच्या भाड्यांसाठी काही विशिष्ट नियम आणि मार्गदर्शक तत्त्वे आहेत.
तसे पाहता, प्रत्येक राज्याच्या नियमांमध्ये थोडाफार फरक असतो. भविष्यात कोणत्याही वादाला तोंड द्यावे लागू नये यासाठी भाडेकरार लिहून ठेवणे अधिक सुरक्षित ठरते.
1. भाडेकरूला कधी बाहेर काढता येणार नाही
भाडेकरूला कोणत्याही योग्य कारणाशिवाय घरातून बाहेर काढणे बेकायदेशीर आहे. मालक भाडेकरूला फक्त खालील कारणांमुळेच घरातून बाहेर काढू शकतो – जर भाडेकरू दोन महिने भाडे न भरत असेल, मालमत्तेचा गैरवापर करत असेल किंवा मालमत्तेचे नुकसान करत असेल.
मालकाने भाडेकरूला किमान 15 दिवस आधी नोटिस देणे आवश्यक आहे (tenants rights notice time period). त्यामुळे कोणत्याही वैध कारणाशिवाय भाडेकरूला बाहेर काढता येणार नाही.
2. भाडेकरूच्या सोयी-सुविधांसाठी मालकाची जबाबदारी
भाड्याने राहताना भाडेकरूला काही आवश्यक सुविधा मिळण्याची अपेक्षा असते, जसे की वीज, पाणी आणि पार्किंग. या सुविधा देण्याची जबाबदारी घरमालकाची असते. जर मालक या सुविधा देण्यास नकार देत असेल, तर तो कायद्याने चुकीचा ठरतो. भाडेकरू या सुविधांची मागणी करू शकतो, आणि मालक नकार देत असल्यास संबंधित अधिकाऱ्यांकडे तक्रार दाखल करू शकतो.
3. भाडेवाढीच्या अटी
कोणत्याही मालकाने मनमानी भाडेवाढ करू नये. भाडे वाढवायचे असल्यास त्यासाठी 3 महिने आधी नोटिस देणे बंधनकारक आहे. भाडे वाढवताना बाजारातील दर आणि मालमत्तेचे मूल्य घटल्यास तेही लक्षात घेणे आवश्यक आहे. या प्रक्रियेमुळे भाडेकरूला योग्य दर आणि पुरेसा वेळ मिळतो.
4. भाडेकरूच्या मृत्यूनंतर कुटुंबाचा अधिकार
भाड्याने राहणाऱ्या व्यक्तीचा अचानक मृत्यू झाल्यास कुटुंबाला घरातून बाहेर काढता येत नाही. जर भाडेकराराची कालावधी अद्याप बाकी असेल, तर मालकाने मृत भाडेकरूच्या कुटुंबाला घरात राहण्याची परवानगी द्यावी. या नियमानुसार कुटुंब सुरक्षित राहते.
5. घराच्या देखभालीसाठी निधी
घराच्या देखभालीसाठी मालकाने स्वतःच्या खर्चाने काम करणे आवश्यक आहे. वीज आणि पाण्याचा खर्चही स्पष्ट करणे बंधनकारक आहे. मालक भाडेकरूकडून एक सुरक्षा रक्कम घेतो, जी भाडेकरू घर सोडताना एका महिन्याच्या आत परत दिली जाते किंवा जुने थकबाकी पूर्ण करण्यासाठी वापरली जाते.
6. गोपनीयता आणि सुरक्षितता
भाडेकरू आणि मालकाच्या करारानुसार मालकाला भाडेकरूच्या खोलीत परवानगीशिवाय जाण्याचा अधिकार नाही. मालकाने भाडेकरूच्या गोपनीयतेचा आदर करणे आवश्यक आहे. खोलीत प्रवेश करायचा असल्यास आधी भाडेकरूची परवानगी घ्यावी लागते. या नियमाचा उद्देश दोन्ही पक्षांना सुरक्षित ठेवणे आणि भाडेकरूला आरामात राहण्याची संधी देणे आहे.
