देशभरातील कोट्यवधी नागरिकांना औपचारिक बँकिंग व्यवस्थेत आणण्यासाठी सुरू केलेल्या प्रधानमंत्री जन धन योजनेचा फायदा आजही मोठ्या प्रमाणात घेतला जात आहे. या योजनेत शून्य शिल्लक असतानाही खाते उघडता येते आणि खातेदारांना विशिष्ट आर्थिक सुविधा दिल्या जातात. यातील सर्वात महत्त्वाची सुविधा म्हणजे ओव्हरड्राफ्ट, तसेच रुपे डेबिट कार्डसोबत मिळणारे अपघात विमा संरक्षण.
बेसिक सेव्हिंग बँक डिपॉझिट अकाउंट (BSBDA) म्हणजे काय?
जनधन योजनेंतर्गत उघडण्यात येणारा हा खाते प्रकार कोणत्याही भारतीय नागरिकास उपलब्ध आहे. या खात्याची काही वैशिष्ट्ये—
- किमान शिल्लक ठेवण्याची गरज नाही.
- व्यवहार बँक शाखा, एटीएम किंवा बिझनेस करस्पॉन्डंटद्वारे करता येतात.
- एका महिन्यात जास्तीत जास्त 4 पैसे काढण्याची मर्यादा.
कागदपत्रे नसल्यासही खाते उघडण्याची सोय
ज्या व्यक्तीकडे अधिकृत ओळखपत्र नसते, अशांसाठी लहान खाते (Small Account) उघडण्याची मुभा आहे. हे खाते—
- 12 महिन्यांसाठी वैध असते.
- या कालावधीत ओळखपत्रासाठी अर्जाचा पुरावा दिल्यास आणखी 12 महिने वाढवता येते.
ओव्हरड्राफ्ट आणि विमा संरक्षणाचे फायदे
जनधन खातेदारांना योजनेअंतर्गत थेट दोन मोठ्या सुविधा मिळतात—
- ₹2,00,000 पर्यंतचा अपघात विमा (28 August 2018 पूर्वी उघडलेल्या खात्यांना ₹1,00,000).
- ₹10,000 पर्यंत ओव्हरड्राफ्टची सुविधा, जी आकस्मिक गरजांमध्ये मोठी मदत ठरते.
देशातील जनधन खात्यांची स्थिती
वित्तीय सेवा विभागाचे सचिव एम. नागराजू यांनी दिलेल्या माहितीनुसार—
- देशभरातील जनधन खात्यांमध्ये एकूण ₹2.75 लाख कोटी जमा आहेत.
- प्रति खात्यावर सरासरी जमा रक्कम ₹4,815 एवढी आहे.
- 57 कोटींपेक्षा अधिक नागरिक औपचारिक बँकिंग व्यवस्थेत सामील झाले आहेत.
- 78.2% खाते ग्रामीण किंवा उपनगरी भागात आहेत.
- 50% खात्यांवर महिलांची नावे नोंदलेली आहेत.
जनधन योजना का महत्त्वाची?
सरकारची ही योजना आर्थिक समावेशनाचा कणा मानली जाते. कमी उत्पन्न गटातील नागरिक, ग्रामीण भागातील कुटुंबे आणि महिलांसाठी ही योजना विशेष उपयुक्त ठरली आहे. ओव्हरड्राफ्ट आणि विमा सुविधा यामुळे आकस्मिक परिस्थितीत आर्थिक मदत सहज उपलब्ध होते.
निष्कर्ष
2025 मध्येही जनधन खाते हे सर्वात परिणामकारक आणि सर्वाधिक वापरले जाणारे सरकारी बँकिंग साधन आहे. शून्य शिल्लक, विमा संरक्षण आणि ओव्हरड्राफ्टच्या सुविधांमुळे हे खाते सामान्य नागरिकांसाठी आर्थिक सुरक्षेची मजबूत हमी ठरते.
